Wetenschap als geloof

Zo’n tweet is een voorbeeld van wetenschap als geloof want er is natuurlijk ook wetenschap, die iets anders beweert, alleen die past niet in het narratief van testen testen en spuiten spuiten. Maar het is vooral tekenend voor een veel groter, onderliggend probleem: Het geloof in wetenschap ter vervanging van spiritualiteit, hetzij in de vorm van religie of andere vormen van spiritualiteit. Toen ik mezelf nog identificeerde met een atheïstisch wereldbeeld kon niemand me van het idee afbrengen dat er iets is dat boven die-hard logica gaat. Het was voor mij de end-all be-all maatstaf voor alles. Pure rationaliteit echter, is maar één aspect van de menselijke ervaring en als dat de heersende kracht is, staan we er slecht voor. We mogen onze menselijkheid en spiritualiteit, niet uit het oog verliezen anders krijg je gekke dingen zoals de coronamaatregelen.

The four horsemen

Ik heb mezelf lang verdiept in de meer wetenschappelijke en puur materialistische kijk op het leven. Het was een periode waar ik doorheen moest. Ik las de boeken van “the four horsemen” Hitchens, Dawkins en Harris. Minder van Dennett. Niet eens om een speciale reden, maar ook van hem zag ik genoeg in de talloze debatten met priesters en andere apologeten. Ik genoot er van, en nu nog ben ik dankbaar voor wat ze me geleerd hebben. Wat ik niet goed in de gaten had, is dat mijn persoonlijke afkeer voor religie, door mijn eigen verleden, het atheïsme voor mij een soort nieuw geloof werd. Een dergelijke aantijging zou ik toen bestrijd hebben met argumenten als; atheïsme is juist de afwezigheid van geloof. Maar alleen al het feit dat ik mezelf identificeerde als atheïst, zegt natuurlijk dat het wel een soort geloofssysteem is. Ik ‘geloof’ natuurlijk nog in wetenschap. Maar meer op een functionele manier. Niet helemaal zoals in een hamer of schuurmachine, omdat gereedschappen van die orde, weinig debat uitlokken. Maar ik zie het toch meer als een gereedschap dan iets anders. Toen de voldoening van de debatten en het lezen van de boeken af begon te zwakken, bleef er leegte over. Geloof in wetenschap kan namelijk geen spirituele behoefte vervullen en dat is logisch, daar is het niet voor. Wikipedia duidt de definitie van wetenschap mooi:

“Wetenschap is zowel de systematisch verkregen, geordende en verifieerbare menselijke kennis, het daarmee verbonden proces van kennisverwerving als de gemeenschap waarin deze kennis wordt vergaard. Deze gemeenschap heeft haar eigen wetenschappelijke methodes en conventies om tot hypotheses, wetmatigheden, theorieën en systemen te komen.” - Wikipedia

Als ik nu om me heen kijk, zie ik eenzelfde soort ‘vertrouwen’ in wetenschap ontstaan dat ik zelf had. Dus meer in de vorm dat men zich identificeert met een geloof in wetenschap, waardoor het op een aantal vlakken duidelijk overeen komt met iedere andere vorm van geloof. Ik begrijp dat heel goed, omdat wetenschap zo krachtig kan lijken, vooral als het afgezet wordt tegen traditionele geloofssystemen. Laat ik daar een voorbeeld van geven.

De horlogemaker van William Paley

Ik kan kiezen uit talloze voorbeelden, maar deze op basis van één van de meest diepgaande vragen die de mens heeft, lijkt me voldoende: Waar komen wij vandaan? Op dit punt heeft zelfs het vaticaan, min of meer, haar verlies moeten accepteren om geloofwaardig te blijven maar dat heeft lang geduurd. Paus Francis gaf snel na zijn aanstelling openlijk toe dat de big bang en de evolutietheorie, niet te ontkennen zijn. Natuurlijk wordt de creërende God er toch nog even met de haren bijgesleept, want zijn hand zou daar verantwoordelijk voor zijn. Dat is begrijpelijk, want anders zou Francis de kerk beter helemaal op kunnen doeken.

Laat me voor dit voorbeeld vooral inzoomen op de aloude discussie tussen de schepping en de evolutietheorie. Om nog wat preciezer te zijn in mijn duiding; De schepping door God zoals beschreven in Genesis vs. De theorie van evolutie door natuurlijke selectie van Darwin uit: On the origin of species, wat later natuurlijk nog veel verder is uitgediept en bevestigd door andere, aanvullende en corrigerende wetenschap. Misschien denk je nu, maar mijn kerk, of die van mijn familie, ziet het scheppingsverhaal als symbolisch. Natuurlijk, maar het is nog niet zo lang dat dat een optie is, en als gevolg van het toegeven van het verlies van het volgende argument.

De creationist komt bijna altijd met argumentatie die hier op lijkt: Stel je een huis voor, zou je dan kunnen geloven dat dat huis er na een flinke storm door stom toeval, is komen te staan? Dat toevallig alle onderdelen op hun plek vielen? Natuurlijk niet! Iemand heeft het huis gebouwd. Daarom geldt dat ook voor de natuur. De natuur is te mooi en te complex om zomaar ontstaan te zijn. Dit argument komt op alle mogelijke manieren terug. De éne keer berust het argument op de onwaarschijnlijke complexiteit van dna. De andere keer op olifantenslurven of bloemen en bijen. Maar het uitgangspunt is hetzelfde. Het is te mooi en te ingewikkeld om zomaar, door toevalligheden, ontstaan te kunnen zijn. Er moet wel een ontwerper aan te pas gekomen zijn. Het zijn allemaal varianten op de analogie van de horlogemaker. Het was William Paley die met de meest beroemde versie van dit argument kwam:

“In crossing a heath, suppose I pitched my foot against a stone, and were asked how the stone came to be there; I might possibly answer, that, for anything I knew to the contrary, it had lain there forever: nor would it perhaps be very easy to show the absurdity of this answer. But suppose I had found a watch upon the ground, and it should be inquired how the watch happened to be in that place; I should hardly think of the answer I had before given, that for anything I knew, the watch might have always been there. … There must have existed, at some time, and at some place or other, an artificer or artificers, who formed [the watch] for the purpose which we find it actually to answer; who comprehended its construction, and designed its use. … Every indication of contrivance, every manifestation of design, which existed in the watch, exists in the works of nature; with the difference, on the side of nature, of being greater or more, and that in a degree which exceeds all computation.” — William Paley, Natural Theology (1802)

Prachtig, elegant en op het eerste gezicht behoorlijk treffend. Het is pas wanneer je er kritischer naar kijkt dat het argument geen stand kan houden. De vergelijking tussen het natuurlijke; de steen en het horloge gaat namelijk niet op. De hele reden dat het horloge opvalt tussen de planten, zand en stenen is juist dat het door een mens gemaakt is. Het verschil met de natuurlijke elementen is, dat deze voortkomen uit diezelfde natuur. Planten komen van planten omdat de natuur zichzelf in stand houdt, horloges niet, die komen van mensenhanden. Ze kunnen zichzelf niet vermenigvuldigen of zoals de steen, door een ander natuurlijk proces ontstaan.

Een ander probleem is dat het veronderstelt dat alles een maker moet hebben. Dus de horloge heeft een maker, en de horlogemaker heeft daarom vanzelfsprekend ook een maker. Als we dit als logica accepteren, moet de maker van de horlogemaker, ook weer een maker hebben. En die maker ook. Enzovoorts. Dit kan alleen maar weggeredeneerd worden door de skyhook van Daniel Dennett te gebruiken. De haak uit de hemel die het argument komt redden, want dan heeft de schepper van de horlogemaker ineens altijd bestaan. Dat is natuurlijk niet eerlijk. Je kan niet een stukje logica presenteren dat je ontkent zodra het tegen je gebruikt wordt.

Maar dan de finale. Om precies te zijn, is het enige argument dat hier echt gewonnen is; dat complexiteit niet automatisch een maker betekent. Niet eens dat de evolutietheorie wel waar is. Juist dat gegeven maakt het creationistische argument ironisch genoeg nog zwakker. Stel dat we de hele evolutietheorie door natuurlijke selectie konden ontkrachten, ben je nog altijd niet één stap dichter tot een scheppingsverhaal. Daarom wint de wetenschap deze ronde zelfs nog voor het zijn eigen inhoud over de evolutietheorie hoeft te presenteren.

Dus laten we geloven in wetenschap!

Ik vond dat soort vraagstukken en het wetenschappelijk antwoord; geweldig. Het bevestigde mijn gevoel van gelijk hebben. Maar dan komt het, het argument is gewonnen en het geloof in wetenschap, is wat er overblijft. Dan wordt duidelijk dat wetenschap op zielsniveau, weinig te bieden heeft.

In werkelijkheid is het wetenschapsgeloof vooral nuttig om religie mee de kop in te drukken, want op zichzelf houdt het zich niet staande als het gaat over vraagstukken in relatie tot menselijkheid en spiritualiteit. En terecht ook, zoals al eerder is opgemerkt, het is iets anders.

Het wordt nog zuurder, als je je bedenkt dat het niet eens altijd op een praktisch nivo kan helpen. Wat blijft er over met een wetenschapsgeloof? Dat je met een gerust hart een vaccin tegen Corona kan nemen? Helaas, dat is een heel ander vaccin dan de vaccins die zich in het verleden bewezen hebben. Om er op ‘wetenschappelijke’ basis toe te komen dat je het maar beter kan nemen, dient zich een bijzonder stukje hypocrisie aan. Dat lukt je pas als je net als de christen apologeet, waar je van ‘gewonnen’ hebt, gaat selecteren wat je wel en niet wil horen op basis van wat je al dacht; ‘cherry picken’. Wat je al dacht, is nooit afhankelijk geweest van wetenschap. Veel eerder van ego, groepsdruk, de wil om geaccepteerd te worden en jawel: Indoctrinatie. Dit zijn dezelfde elementen die in de mix van religieus denken zitten. In werkelijkheid bestaat er natuurlijk ook positieve wetenschap over andere geneesmiddelen, maar die negeer je. De wetenschap die zorgen over de langetermijneffecten van mRna vaccins uit de doeken doet, is niet mals, maar ook die wil je niet horen. De wetenschap die laat zien dat de bijeffecten van de maatregelen veel ernstiger zijn dan de ziekte zelf, is overweldigend, maar je wil het niet zien. In plaats van verlossing door de feitelijkheden van wetenschap, brengt het, op dat nivo helemaal niets. Het blijft uiteindelijk vooral een methode. Observeren, hypothese, testen en uiteindelijk: Theorie. Maar vooral ook discussie en het oneens zijn met elkaar.

Wat er nu heerst, is een blind, misplaatst en overdreven gevoel van ‘vertrouwen in de wetenschap’. Het is het logische gevolg van deze scheve overwinning waar ik het eerder over had. Ergens is het jammer dat de westerse religieuze instituten deze strijd ook echt aangegaan zijn. Het kan namelijk de mooie lessen op een meer filosofisch, menselijk nivo uitlichten waar wetenschap niks te zoeken heeft. Waarschijnlijk berust dat verlangen vooral op een illusie. Misschien hoopte ik dat religie eigenlijk iets anders is. Religie in zijn geïnstitutionaliseerde vorm is gewoon een andere, oudere vorm van bewustzijnsvernauwing. Wetenschap zelf is alleen mooi, zelfs prachtig, wanneer het dient als het gereedschap dat het in werkelijkheid ‘slechts’ is. Het gereedschap kan dienen als een manier om de fascinerende geheimen van de natuur aan ons te onthullen. Buiten dat is het vooral koud, onverschillig en hard. Het brengt geen prachtige muziek en bouwkunst voort, maar efficiëntie en gereedschappen. Religie, spiritualiteit gaat over de ziel, wetenschap over kennis.

Technologische ontwikkeling is onvermijdelijk

Het geloofssysteem waar we in zitten, is de basis waarop besluiten genomen worden. Stel je een wolk voor en wij zitten er allemaal in. Afhankelijk van de samenstelling, gekozen door het collectieve bewustzijn van iedereen die er in zit, drijft het in een bepaalde richting. Of we het nou willen of niet, wij drijven allemaal mee want we zijn onderhevig aan het dominante geloofssysteem van de plek waar we vandaan komen. Zelfs als je zoals ik, je best doet om aan de randen te blijven drijf je nog mee. Als deze wolk bestaat uit de koude en harde elementen van de wetenschap, is dat waar de wolk heen zal drijven. Koude en harde plekken waar de technocratische dictatuur moeiteloos in geboren kan worden. Binnen een technocratie is er geen ruimte voor individueel denken en spiritueel geneuzel. Er is altijd wel een wetenschapper die het beter weet, dus je moet ‘gewoon je bek houden’.

Het is moeilijk te ontkennen dat wetenschap ons leven op heel wat vlakken in ieder geval gemakkelijker gemaakt heeft. Alleen we staan nu aan de vooravond van een totaal andere fase van technologische revolutie. Ééntje die zich al een tijdje aan het ontsluiten is en voor mij in plaats van verlossend steeds meer als opdringerig, beklemmend en verarmend voelt. We zijn al behoorlijk vergroeid met onze smartphones. Deze trend van vergroeiing zal niet minder worden en waarschijnlijk letterlijke vormen aannemen. Sommigen zullen beweren dat een transhumanistische revolutie onvermijdelijk is, omdat onze menselijke natuur door de drang om te willen blijven uitvinden, daar vroeg of laat als vanzelf naartoe zal bewegen. Misschien, maar er zijn genoeg voorbeelden van culturen die dat helemaal niet voortbrengen en juist de harmonie met de omgeving probeert te bewaren. Maar zelfs als het wel onvermijdelijk is, dan nog is het nodig om de wolk die het voortbrengt, niet koud en hard te maken maar menselijk en warm.

Vandaar dat wat me nu van belang lijkt, is dat het collectieve bewustzijn een upgrade krijgt, in plaats van smart-phones, zodat het een mooiere wolk maakt. Een meer menselijk georiënteerde wolk. Hoe denk je dat deze technische revolutie zich voortzet, als haar ouders de volmaakte technocraten zijn, het product van de wolk die nu volop in gevoed wordt? Hebzucht, eeuwige groei, ego en macht. Het zal dezelfde eigenschappen hebben, maar op ieder vlak overtreffen in efficiëntie. Wat eens onschuldig begon, zal de menselijkheid stukje bij beetje blijven overnemen: Het zal nog betere statistieken en appjes voortbrengen. Betere tooltjes om de effectiviteit van je werkt te beoordelen. Betere tooltjes om menselijk falen te voorkomen. De machine zal onze vermeende gebreken op een voor ons onnavolgbare manier, nog beter weergeven en een moreel oordeel vertalen in cijfers. Hoe ‘goed’ jij bent als mens, zal een balkje op een scherm vol met andere balkjes zijn. China is hier al ver mee. Het zal met oplossingen komen. Dit spuitje, dat chipje en deze cursus gemaakt door de machine zelf, zal je helpen om een ‘beter mens’ te worden. Maar het blijft vergeten wat haar ouders al vergeten waren: Wij zijn mensen, en onze gebreken horen daarbij. Laat ons falen, langzaam en onlogisch zijn. Laat ons spirituele onwetenschappelijke verlangen hebben. Laat ons sterven als we oud zijn en de natuur daarom vraagt.

Wat dan?

“Paris 2050” van Vincent Callebaut

Natuurlijk kunnen we technologische ontwikkeling nog steeds omarmen, maar dan meer als onderdeel van de wolk, in plaats van dat het de wolk zelf is. Deze alsmaar digitalere, door technologie gedreven wolk is niet geschikt voor mij en ik durf te beweren: Uiteindelijk voor bijna niemand. Dit geloof zal ons met open ogen overleveren aan de misleidende beloften van invloedrijke instituten zoals het World Economic Forum, met hun techno-corporatistische oplossingen voor problemen die misschien niet eens bestaan. Dit heet dan: “The Great Reset” of “Build Back Better”. Met dat sausje van zogenaamde oplossingen voor het klimaat en wereldomvattende plannen zoals globalisering ten kosten van onze vrijheid en individualiteit. De alsmaar rijker wordende globale corporaties en hun elitaire leiders zijn in werkelijkheid de enige die er ‘beter’ van worden. Dit zijn oplossingen die afkomstig zijn van dezelfde processen die de problemen waar we nu in zitten gemaakt hebben. Oh, en daar is die dan: “Complotdenker”. Want als je ergens je wenkbrauw bij op durft te trekken, moet je wel een complotdenker zijn. Laat ik daar dan ook maar een artikel aan besteden, voor de volgende ronde.

Het is een interessante periode, we kunnen niet meer terug naar de instituten in de vorm van religie die inmiddels niet meer overeind staan. Ze zijn te gemankeerd, vaak door hun eigen starheid. De geloofwaardigheid, maar ook het bewustzijnsniveau dat er bij hoort is niet meer van deze tijd. Natuurlijk heeft het wel degelijk lessen en elementen die we nooit mogen vergeten. Zowel inherente lessen, zoals de bijbel ze bevat als de lessen uit de vruchten die het geloof voortbracht in al hun pracht en narigheid. Maar als fundament is het onbruikbaar geworden. Het lijdt aan hetzelfde probleem als eigenlijk alle geloofssystemen, de -ismes. Het corporatisme van het WEF of de politiek met hun globalisme, militarisme, kapitalisme en ga zo maar door. Het zijn allemaal ‘oplossingen’ die van buiten moeten komen. Maar de echte oplossing vind je in jezelf.

Het probleem is natuurlijk dat we niet goed weten hoe deze nieuwe wolk er uit moet zien. Daarbij komt dat de wetenschapsgelovigen die in ieder geval in het westen de overhand hebben, ieder alternatief afkeuren, omdat het niet voldoet aan hun vermeende verheven staat van denken. In het paradigma van de wetenschap spreek je van eerst zien en dan geloven. Terwijl een spiritueel geloof zich vaak beroept op het tegenovergestelde: Eerst geloven dan zien. Dit lijkt een onverenigbaar beeld dat niet opgelost kan worden door ze tegen elkaar uit te spelen. Het zal naar mijn idee moeten komen vanuit de poging om het collectieve bewustzijn te verhogen, zodat de vragen anders gesteld gaan worden. Dit kan alleen maar door individuele ontwikkeling, zodat het eigen denken en het contact met het zelf weer de ruimte krijgt. Wat ik op deze website zal plaatsen zal hier direct of indirect mee te maken hebben. Niet iedereen zal hierin mee kunnen en een ‘maker’ zijn op dat gebied, zoals de lezers die tot dit punt gekomen zijn. De meeste blijven volgen, maar dat is niet erg, als er maar iets moois te volgen valt. Wanneer we met genoeg zijn om de inhoud van de wolk te voorzien van andere zaken dan koude wetenschappelijkheden, zal het als vanzelf een andere kant op drijven.